De helft van de scholen in Nederland heeft geen schoolbibliotheek. En in sommige gemeentes is ook geen gewone bibliotheek. Als je kinderen aan het lezen wil krijgen, is ruime toegang tot boeken wel de eerste vereiste, betoogt Manon Sikkel.
Nederland heeft een bibliotheekwet: de Wet stelsel openbare bibliotheekvoorzieningen. Die regelt onder andere dat bibliotheken samenwerken. Maar of een gemeente of buurt een bibliotheekvestiging heeft, dat bepaalt het gemeentebestuur. Of om precies te zijn, de wethouder cultuur. Zo kan het zijn dat de ene gemeente ervoor kiest om in elke buurt een bibliotheekfiliaal te hebben, terwijl de volgende gemeente de cultuurpot liever gebruikt voor een theater.
In april vorig jaar schreef de minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap een brief aan de Tweede Kamer waarin ze aandacht vroeg voor het belang van de bibliotheek. Dat deed ze twee weken nadat op 16 maart 2020 alle bibliotheken in Nederland dicht gingen.
Beheer van de bibliotheken is sinds 1987 gedecentraliseerd en valt onder de provincies en gemeenten. Maar met de invoering van de bibliotheekwet in 2015 werken de bibliotheken weer nauw samen. Toen de bibliotheken een jaar geleden dicht moesten, werd duidelijk hoe belangrijk die samenwerking tussen de verschillende bibliotheken was. Kinderen hielden toegang tot de collectieve voorraad e-books en luisterboeken.
Maar ondanks die nauwe samenwerking, loopt het aantal bibliotheekvestigingen in Nederland al jaren sterk terug. Volgens de cijfers van Bibliotheek In Zicht piekte in de jaren negentig van de vorige eeuw het aantal zelfstandige bibliotheekorganisaties boven de 600, ongeveer evenveel als er gemeenten waren. In 2000 telde Nederland 542 openbare bibliotheekorganisaties en dit liep terug tot 145 in 2019.
Negen jaar geleden had Nederland ruim vijftienhonderd bibliotheeklocaties, inclusief alle mini-vestigingen en afhaalpunten. Twee jaar geleden waren dat er al een kleine vijfhonderd minder. In diezelfde periode zijn er wel meer bibliotheekvestigingen op scholen geopend. Maar die hebben als nadeel dat ze in de weekenden en vakanties vaak dicht zijn. En als nadeel voor de makers van de kinderboeken dat veel van die schoolbibliotheken geen leengeld afdragen.
Bezielde mensen
Als kinderboekenambassadeur bezoek ik regelmatig bibliotheken. Ik zie met eigen ogen dat jeugdbibliothecarissen vaak enorm bezielde mensen zijn, die vaak eigenhandig kisten met boeken op scholen afleveren en schrijversbezoeken regelen. Ze organiseren speurtochten in de bibliotheek of hebben op vaste dagen een vaste voorleesopa. Ze plakken stickers op net uitgekomen boeken, zetten de boeken op thema neer, nodigen kinderen uit om boeken te lezen voor de Kinderjury en zorgen ervoor dat kinderen zich thuis voelen tussen de boeken.
Kinderen tot achttien jaar mogen volgens de bibliotheekwet gratis lid worden van de bibliotheek. Tenzij de gemeente een eigen bijdrage vraagt. En daarom zijn er gemeentes waar kinderen gratis lid zijn van de bibliotheek en gemeentes waar kinderen 32 euro per jaar moeten betalen, of hun ouders dan. De minister van Onderwijs pleitte er in haar betoog voor dat het jeugdtarief zou worden afgeschaft voor alle kinderen.
Minstens zo belangrijk echter, is dat alle kinderen een bibliotheek in de buurt hebben. En dan ook nog eentje die open is wanneer kinderen vrij zijn en ouders tijd hebben om met hen naar de bibliotheek te gaan, zoals in het weekend. Maar ook de openingstijden van bibliotheken verschilt per gemeente. Als je als kind pech hebt, is er op jouw school geen bibliotheek en is de dichtstbijzijnde bibliotheek vijf kilometer verderop. Als je dan nog meer pech hebt, moet je daar in je eentje naartoe omdat je ouders geen zin of tijd hebben om met je mee te gaan. En als je dan echt héél veel pech hebt, moet je ook nog van je eigen zakgeld 32 euro per jaar betalen.
En misschien heb je dan geluk en woon je in een huis vol boeken, en heb je ouders en grootouders die boeken voor je kopen. Maar of een kind toegang heeft tot veel boeken, is niet iets dat je van geluk moet laten afhangen. Dat moet je gewoon centraal regelen en centraal financieren. Heel moeilijk kan dat niet zijn. De bibliotheekwet is er al. Nu nog een bibliotheek in elke buurt en op elke school.
