Samen met leerkrachten basisonderwijs luister ik naar een lezing van Anne Steenhoff over haar boek Een lui Letterland. Het is woensdagmiddag en we zijn in het theater van de Centrale Bibliotheek Rotterdam. ’s Ochtends heeft Anne gewoon lesgegeven op haar school in Utrecht en hierna gaat ze door naar een volgende lezing. Ondanks dat drukke programma straalt ze rust uit. Het wordt een interactieve lezing met vragen aan het publiek en een korte opdracht.
Wie is Anne Steenhoff?
Ze is in 1996 geboren en staat inmiddels zeven jaar voor de klas. Tijdens haar studie mediawetenschappen aan de UvA gaf ze als bijbaan individueel les aan kinderen met heftige gedragsproblemen. Lesgeven bleek haar missie en na het behalen van haar master volgde ze de zij-instroom pabo. Ze schrok van het niveau van de opleiding. Inmiddels staat ze zeven jaar voor de klas. Ook heeft Anne een passie voor schrijven.
December 2022 schreef ze voor NRC het artikel Het leesniveau van kinderen daalt en dat ligt aan ons. Dat artikel deed een hoop stof opwaaien. Uitgeverij Uitgeverij Das mag vroeg aan Anne of ze er meer over wilde schrijven. Een boek wellicht?
Een lui letterland was het resultaat.
Aandacht en liefde voor lezen
Wat je aandacht en liefde geeft, kan groeien en gedijen. Dat geldt voor kinderen, planten, leesplezier en vast nog voor veel meer zaken. Anne merkte op de pabo dat er weinig aandacht voor boeken was: 40% van de pabo-studenten leest nooit vrijwillig een boek. Ook als stagiaire, merkte ze dat leerkrachten lezen niet belangrijk vonden. De dag begon met een kwartier vrij lezen voor de hele school. Anne: ‘Ik las dan ook. Mijn stagebegeleider tikte mij op mijn schouder: “Zeg, heb jij niets beters te doen?” Ik zei: “Nee, dit is toch het idee?” Volgens haar niet. Ik ging kijken wat mijn collega’s deden. Ze maakten kopietjes, er werden lessen voorbereid, koffie gehaald. Allemaal belangrijk, maar er was dus weinig betrokkenheid bij het lezen. De kinderen zaten wel allemaal te lezen. Zo leek het tenminste. Toen ik beter keek, zag ik dat veel kinderen op dezelfde bladzijde bleven hangen.’
Is lezen onder je niveau normaal?
Zodra Anne zelf voor de klas stond, besloot ze het leesgedrag, de leesomgeving en het aanbod van boeken drastisch aan te pakken. Ze is van mening dat kinderen op school boeken met rijke teksten en volwaardige verhalen aangeboden moeten krijgen. Ze moeten worden uitgedaagd om net iets boven hun niveau te lezen, want alleen zo zullen ze betere lezers worden.
Graphic novels, zoals Dogman en Het leven van een loser, worden in de markt gezet voor kinderen tussen de 9 en 12 jaar oud, terwijl ze qua taalniveau vaak niet verder komen dan groep 3/4/5. Kinderen lezen in hun leeftijdscategorie dus structureel onder hun niveau.
Anne saneerde haar schoolbibliotheek en gooide de graphic novels weg. Er was protest, maar nu, vier jaar later, hoort ze er niemand meer over.
Anne: ‘Kinderen raken heel snel gewend aan wat normaal is. Wij hebben die boeken niet meer op school en dat is het nieuwe normaal. Ze registreren het niet eens meer.’
Er is in de zaal discussie over het wel of niet aanbieden van deze boeken in het onderwijs. Een leerkracht uit het speciaal onderwijs geeft aan dat het fijn is als oudere kinderen boeken kunnen lezen die qua onderwerpen en humor bij hen aansluiten, maar wel een laag technisch niveau hebben. Ook als ontspanning kan het voor kinderen fijn zijn om deze boeken op school of thuis te mogen lezen.
Een half uur lezen per dag
Anne vertelt dat in haar boek veel praktische tips staan die direct uitvoerbaar zijn. Maak bijvoorbeeld van het leeskwartier aan het begin van de dag een leeshalfuur. Het duurt namelijk vijf minuten voordat iedereen na binnenkomst rustig zit te lezen en vijf minuten voor tijd is er alweer onrust omdat het kwartier bijna voorbij is. Door er een halfuur van te maken, wordt er zeker twintig minuten geconcentreerd gelezen.
Parasociaal contact
Boeken over bepaalde gevoelige onderwerpen kunnen leerlingen helpen, bijvoorbeeld door herkenning of verrijking. Kinderen kunnen leren dat het niet normaal is om thuis klappen te krijgen. Daarnaast zorgt lezen volgens Anne ook voor parasociaal contact. Die term was nieuw voor mij, dus ik zocht het op.
Parasociaal: bestaand naast het sociale; het sociale overstijgend; het sociale te boven gaand; bestaand naast echt sociaal contact.
Als ik verder zoek, lees ik dat term ook gebruikt wordt voor een imaginaire vriendschap, zoals het adoreren van een beroemdheid of voor een denkbeeldige relatie met een pop of robot. Ook online sociaal contact kan eronder vallen.
Voor Anne betekent parasociaal contact dat je bevriend raakt met een personage uit een boek, of in ieder geval dat je je inleeft in de wereld van een personage. Door boeken te lezen leer je empathie aan voor mensen die je niet zo snel tegenkomt in je dagelijks leven. Dit werkt ook voor volwassenen. Anne geeft een mooi voorbeeld van een maatschappelijk polariserend probleem, waarbij meer begrip ontstond voor alle partijen doordat hierover in een boek gelezen was.
De lezende leerkracht
Hoe kun je kinderen helpen aan een passend boek en hen adviseren en enthousiasmeren als je zelf geen kinderboeken leest? Met de titels uit je eigen jeugd heb je onvoldoende basis. Leerkrachten moeten dus zelf ook eigentijdse kinderboeken lezen.
Moet je dan alles lezen wat er uitkomt? Dat is ondoenlijk. Anne heeft een simpele tip: ‘Gebruik elkaar. Deel in een app-groep wat je leest en voor wie het geschikt is. Vraag elkaar om tips.’
Ook kun je natuurlijk gebruik maken van site met boekenrecensies, zoals die van Jaapleest of van de boekentips van kinderboekmakers op Lekkerlezen.nu.
Deze tip sluit helemaal aan bij mijn motto: Laat van je lezen. Laat weten dát je leest en wát je leest.
Ik vond het een erg fijne lezing om naar te luisteren en hoop dat Anne met haar boek veel leerkrachten zal inspireren om de boekenkasten op te schonen, rijke teksten voor te lezen en elkaar boekentips te geven.
Links
Een lui letterland, Uitgeverij Dasmag
Talkshow Eva, Leescrisis aangepakt (vanaf 19 minuten)
NRC Het leesniveau van kinderen daalt en dat ligt aan ons (lezen met abonnement NRC)
Volkskrant In het klaslokaal van Anne Steenhoff is het stil, op ritselende bladzijdes na: haar groep 8 is leesverslaafd (lezen met abonnement DPG Media)
Ook interessant
Boekenclub voor leerkrachten: ‘Sommige leerkrachten gaan echt aan’.
Laat van je lezen met Bookflix (en dat lijkt op Netflix)
Er zijn zoveel mooie Turkse kinderboeken
Website: www.lezeninhetpo.nl
Website met kinderboekentips: Lekkerlezen.nu
Website met recensies: Jaapleest.nl