Ik ben op bezoek bij Eveline Aendekerk, directeur van de CPNB. We zitten in haar werkkamer. Achter haar bureau is de wand gevuld met zwarte ordners met alles over de CPNB en haar campagnes van 1930-2014. Ik zit aan de andere kant van het bureau, waardoor ik even gevoel heb bij de huisarts te zitten. Ik ben hier echter om wat vragen te stellen over het doorbreken van de bubbel.
Hoe betrekken we de hele maatschappij bij leesbevordering?
De CPNB is daar al jaren mee bezig en krijgt daarvoor zowel kritiek als lof.
De CPNB (Stichting Collectieve Propaganda van het Nederlandse Boek) is bekend van campagnes zoals de Kinderboekenweek en de Kinderjury. Op allerlei manieren probeer de CPNB mensen aan het lezen en naar de boekhandel en de bibliotheek te krijgen, bijvoorbeeld door bijzondere samenwerkingen met bedrijven. Ook op social media is de CPNB erg zichtbaar, momenteel onder andere met hun strijd tegen de verhoging van de btw op boeken van 9% naar 21 %.
McDonald’s
Rian: ‘Fijn dat je met mij wilt praten over mijn missie als Kinderboekenambassadeur. Ik wil me richten op doelgroepen die we moeilijk bereiken. Jullie laten regelmatig stof opwaaien door dingen anders te doen. Zo was er begin 2023 een kleine rel toen de CPNB het woord essay niet meer wilde gebruiken op promotiemateriaal van de Boekenweek, omdat uit onderzoek bleek dat het mensen afschrok. Met lezerscommunity Hebban, een partner van de CPNB, worden veel mensen bereikt. Jullie werken ook samen met McDonald’s en TUI, een reisorganisatie met een eigen luchtvaartmaatschappij. Hoe zit het met de maatschappelijke verantwoordelijkheid? Kun je niet beter voor gezonde voeding en fietsvakanties kiezen?’
Eveline: ‘McDonald’s heeft vanaf 2009 wereldwijd een Happy Reader programma, waarbij kinderen o.a. bij een Happy Meal een speeltje of een boekje kunnen kiezen. Zij hebben ons destijds benaderd met het verzoek of ze tijdens de Kinderboekenweek niet uitsluitend boekjes konden weggeven, en zo dus de Kinderboekenweek bij hen konden vieren. Wij vonden dat een goed idee om zo andere doelgroepen te bereiken. Voorwaarde was wel dat wij nooit oproepen naar McDonald’s te gaan. Wij communiceren vanuit de Kinderboekenweek niet over de actie. Maar mensen komen er toch en McDonald’s doet ook slimme dingen. Als je drinken bestelt, staat water bovenaan en dranken met suiker onderaan. In hun ketchup zit minder suiker dan in gewone ketchup. Dus ik vind het wel heel makkelijk om te zeggen: McDonald’s is slecht en een ander restaurant, waar je kinderen friet eten met zoete ketchup, is prima. Ik was deze zomer in Frankrijk en daar zag ik dat McDonald’s overal voorleesmiddagen organiseert. Dat Happy Reader programma loopt echt wereldwijd.’
Rian: ‘Als we het hebben over de bubbel en andere doelgroepen, is dit zeker een mooi voorbeeld. Maar kun je dan niet samenwerken met een bedrijf dat schoolfruit levert?’
Eveline: ‘Zo’n bedrijf moet dat ook willen. We praten echt met heel veel organisaties. TUI doet ook meer dan alleen vliegvakanties. Nou ja, ik zit hier niet om TUI te verdedigen. Het is absoluut een thema. Het kan zijn dat we over een paar jaar zeggen: dat doen we niet meer.’
Literaire kinderboeken of moppenboekjes?
Rian: ‘In 2022 verscheen het Kinderboekenweekgeschenk Waanzinnige boomhutverhalen van Andy Griffiths en Terry Denton. Er is veel discussie over dit soort kinderboeken met veel plaatjes en weinig tekst. Ik wil je een argument van Anne Steenhof voorleggen, uit haar boek Een lui letterland. Boekhandels zouden literaire kinderboeken een prominentere plek in de winkel moeten geven. Ze verkopen er misschien minder van dan van populaire boeken, maar als ze van kinderen geen goede lezers maken, schieten ze in hun eigen voet. Dan komen er in de toekomst nog minder volwassenen die lezen.’
Eveline: ‘Boekhandels hebben het moeilijk met personeelskosten die stijgen door een hoger minimumloon. Ga er maar aan staan … En daarnaast vraag ik me af of het de taak van de boekhandel is om te zorgen dat kinderen beter gaan lezen. En er zijn verschillen in winkels, bijvoorbeeld de Primera versus de Libris, om even de twee uitersten te noemen. De Primera koopt alleen maar goedlopende boeken in, maar het is wel een belangrijke winkel; het is heel laagdrempelig omdat het ook een gemakswinkel is. En ze gaan steeds meer met boeken doen, dus dat vind ik alleen maar goed. Een Libris-winkel heeft een breed assortiment en die boekhandelaar zal een klant eerder advies geven. Daniel Albering van kinderboekwinkel De Kleine Kapitein vertelde mij bijvoorbeeld dat moppenboekjes heel geschikt zijn voor taligheid. Dat vond ik zo’n leuke tip. In boeken van YouTubers zitten ook grapjes. Zo leren kinderen meteen dat ze niet alles letterlijk moeten nemen.’
Rian: ‘Ik merk soms inderdaad dat mensen het idee van fictie en poëzie niet meer snappen. Ik plaatste een gedicht van mij over complottheorieën op social media en mensen dachten dat ik echt geloof dat de aarde plat is en dat ministers vermomde spinnen zijn. Lezen helpt om je te verplaatsen in een ander. Het is een spel van verbeelding. Sommigen volwassenen lijken dat niet meer te snappen. Kinderen snappen het gelukkig wel.’
Hoe belangrijk zijn prijzen voor leesbevordering?
Rian: ‘Er zijn veel prijzen voor kinderboeken. Schrijvers en illustratoren denken vaak dat prijzen er zijn om hen te belonen en stimuleren. Ik denk dat longlists, shortlists, nominaties en dergelijke, vooral bedoeld zijn om een evenement aandacht te geven en de boekverkoop op te stuwen. De nominaties en bekroningen helpen schrijvers en illustratoren natuurlijk wel, maar hoe belangrijk zijn literaire prijzen voor brede publiek? Zorgen ze ervoor dat mensen meer lezen?’
Eveline: ‘Wij noemen de prijzen de gidsfunctie. Want er verschijnen elk jaar in de Nederlandse taal 17.000 boeken. Mensen die niet extreem vaak bij de boekhandel komen, hebben allemaal kiespijn. Als een boek dan de NS Publieksprijs of Libris Literatuur Prijs gewonnen heeft denken ze: die moet ik maar in huis halen.’
Rian: ‘Dat geldt ook voor scholen. Ik zie dat zij klakkeloos de Griffels, Penselen, thematitels en de Kinderjury-tiplijst-boeken bestellen. Maar of kinderen die boeken dan ook lezen? Misschien kan een school beter bij een goede boekwinkel te rade gaan, om te kijken wat bij hun kinderen en onderwijs past.’
Eveline: ‘Een boek dat een prijs wint krijgt meestal meer media-aandacht. En het is een kwaliteitsstempel. Ik vind het dus echt een belangrijke gidsfunctie hebben.’
Rian: ‘De winnaar van de Gouden Griffel komt op het Jeugdjournaal, dus kinderen zien dat. Aandacht voor boeken is altijd goed. Toch merk ik dat buiten de bubbel mensen echt geen idee hebben van prijzen voor Kinderboeken. Als ik mensen vertel dat ik kinderboeken schrijf, zijn ze vaak verbaasd dat ze mij niet kennen. Ik vraag dan of ze Paul van Loon kennen en noem ik nog wat namen van bekende kinderboekenschrijvers. Nee? Dan is het niet raar dat je mij niet kent. Ik vind het normaal dat volwassenen kinderboeken lezen en daarvan genieten. Ik vind voorlezen aan je eigen kinderen normaal. Maar buiten mijn bubbel, leeft dit absoluut niet. Dat brengt me bij de laatste vraag. Ervaar jij dit ook?’
Klopt het wat we denken?
Eveline: ‘Zeker. We doen veel onderzoek en merken dan wat we uitgaan van ideeën die helemaal niet kloppen. Zo denken we dat mensen die maar één of twee keer per jaar een boek kopen en vooral op vakantie lezen, geen literatuur kiezen. Dat is niet waar. De top-3 genres van de veelkoper en de laagfrequente koper is exact gelijk.’
Rian: ‘Heb je, los van onderzoek, ook zelf ervaren dat dingen die voor jou vanzelfsprekend en belangrijk zijn, buiten jouw bubbel helemaal niet bekend zijn?’
Eveline. ‘Zeker. Mijn zusje vraagt dan bijvoorbeeld: Wanneer was ook alweer die Boekenweek? En dan zeg ik: Heb je het nieuws niet gezien? Wij denken dat heel Nederland zit te wachten wat het thema van de Boekenweek of Kinderboekenweek zal zijn. Nee, dus. Toevallig zat ik gisteravond de uitkomst van een onderzoek rondom de Kinderboekenweek te lezen. Er zijn nog steeds ouders die denken dat de Kinderboekenweek iets is dat alleen op school gevierd wordt en die niet weten dat ze dan in de winkel een Kinderboekenweekgeschenk kunnen krijgen, als ze een boek kopen. Of ze denken dat dat geschenk een boekenlegger is. Onze campagnes moeten we dus constant blijven aanscherpen om de doelstellingen te bereiken.’
Rian: ‘Dat is precies wat ik bedoel. Daarom wil ik ook iedereen oproepen om mee te helpen het belang van boeken lezen uit te dragen. Er zijn schrijvers die zeggen dat er helemaal geen bubbel bestaat. Dan denk ik dat ze eens moeten praten met mensen die niks met boeken hebben.’
Eveline: ‘Ik vind het hartstikke goed wat je doet. Er is durf voor nodig, want de bubbel is natuurlijk lekker veilig.’
Rian: ‘Dank je wel. Bedankt voor het interview!’
Links
CPNB, Stichting Collectieve Propaganda van het Nederlandse Boek
‘Heb jij niks beters te doen?’ Lezing Anne Steenhof over Een lui letterland
Kinderboekenweek
Kinderjury